هزاره فردوسی، ارجمندی یک فرهنگ”

“هزاره فردوسی، ارجمندی یک فرهنگ”
شاهنامه فردوسی یکی از ستونهای فرهنگ، هنر و تاریخ‌پرفرازوفرود ایران زمین و شاهکاری بی بدیل در ادبیات جهان است. اثری سترگ و مانا که پس از هزار سال که از سرودن آن می گذرد هنوز، سرزنده و پرشکوه، عطش دانستگی هر نسلی را، فرو نشانده و غرور زخمی یک ملت را از هزارتوههای تاریخ، التیام بخشیده است. شاهنامه یا به تعبیری دیگر” خردنامه” برآیند رنج شکوهمند و بالنده ی حکیم و شاعری پرآوازه است که در روزگار چیرگی فرهنگ و زبان بیگانه، از زبان و فرهنگ دیرسال این سرزمین پاسداری کرده و از زوال و نابودی، رهایی بخشیده است. در برابر همه ی بدخواهان و دشمنان، پایداری کرد آنهم در روزگاری که نازش و بازخوانی میراث نیاکان این خاک، با تمسخر و کشتار همزاد بود و چه بسیار زنان و مردانی که پیش و پس از آن، در این راه پر خوف و خطر، جان دادند از ابومسلم خراسانی.ابن مقفع(روزبه) تا بابک خرمدین.استادسیس. مازیار. یعقوب لیث و….. در دوره بنی امیه چنان روح اشرافیت عرب و برتری جویی بنی امیه و تحقیر ایرانیان فزونی یافت که بر آرمانگرایی اسلامی و شعارهای برابری جویانه اسلام چیرگی یافت. امویان برای جلوگیری از قیام ایرانیان، حتی از رواج احادیث جعلی نیز دریغ نکردند از جمله اینکه به نقل از پیامبر اسلام حدیثی را جعل کرده بودند که :” هرکه بدخواه عرب باشد از شفاعت من محروم است و نصیبی از دوستی من نمی برد” برآیند همه تحقیرها و ستم ها و کشتارهای بنی امیه، موجب قیام نظامی.سیاسی و فرهنگی ایرانیان شد. تا اینکه ایرانیان که در ۲قرن نخست اسلام، رنج های بسیاری را به جان خریده بودند با تکیه بر آیه۱۳ سوره حجرات نهضت شعوبیه را سامان دادند. قیام ایرانیان به رهبری ابومسلم خراسانی موجب شد تا در سال۱۳۲ هجری در کنار زاب، همانجا که ساسانیان از اعراب شکست خورده بودند بنی امیه را به سختی شکست دهند و از صحنه تاریخ، حذف کنند و بکوشند تا نقطه پایانی بر موالیگری. اشرافیت عربی.تحقیر و کشتار مسلمانان غیرعرب و دیگر ایرانیانی بگذارند که به دنبال برپایی عدالت اجتماعی، بهبود شرایط اقتصادی و رهایی از تبعیض و تحقیر فرهنگی بودند. اگرچه پس از روی کار آمدن بنی عباس، بازهم با قتل ناجوانمردانه ابومسلم ایرانیان شورشهای ملی و طبقاتی بسیاری را پی ریزی کردند. اما در میان همه ی اقدامات انجام شده در آن هنگامه های پرخوف و خطر، سرایش شاهنامه فردوسی، از هر مبارزه ی نظامی کارسازتر نشان داد.اگرچه به هر روشی کوشیدند تا در تخفیف و تحقیر ایرانی و تاریخ و فرهنگ و محتوای شاهنامه اقدام کنند زیراکه عنصر ترک نیز، وارد صحنه سیاسی و نظامی کشور شده بود. حالا اندیشه ورزان ایران می بایست در چند جبهه بکوشند و با هر دسیسه ای از آنان، به ستیز برخیزند.چراکه در این میان، برخی از دشمنان فرهنگ ایرانی نیز کوشیدند تا درونمایه ی این اثر سترگ را با افسانه خواندن آن، تنزل دهند. حال آنکه سخن سرای بزرگ توس گفته است:”
تو این را دروغ و فسانه مدان/
به رنگ فسون و بهانه مدان
از او هر چه اندر خورد با خرد/
دگر بر ره رمز معنی برد”
چه رازی است که یک اثر ادبی پس از گذشت هزار سال، هنوز چنین پرشکوه و نستوه، ایستاده و در خود تمام ارزشهای والای انسانی را، پرورش داده و می دهد. و هر مصرع و بیتی از آن، گویی خود دفتری از خرد و خردورزی است.
” درشتی ز کس نشنود نرمخوی/
سخن، تا توانی به آزرم گوی”
این راز شگرف، ایمانی است که سخن سرای بزرگ توس، به خون دل آبش داده و موجب شده است تا فرهنگ و تاریخ و باورهای والای انسان و خویشان انسانش در این سرزمین کهنسال و فرهنگ ساز و در سراسر جهان، جاودانه بماند. با وجود همه ی دشمنی ها و نامهربانی ها، راز مانایی و جاودانگی شاهنامه و آموزه های ارجمند آن، چیست که هرگز رنگ کهنگی و تکرار را بر خود نمی گیرد؟ خرد و خردگرایی.انسان باوری و دلدادگی به انسان و ارزشهای والای انسانی. واژگانی که در شاهنامه از بسامد بسیار بالایی برخوردارند همان آرمانهای فردوسی بزرگ بوده اند. ایران. خرد. داد و دادگری. شادی و….
جان سخن آنکه، مادران و پدران و آموزگاران این سرزمین، همچنان، این عشق شعله ور را زنده نگهداشته اند و هر یک به نسل پس از خود، اموخته و به امانت سپرده اند تا اینکه، جهان، به اعتبار آن، کلاه از سر برداشت و در یکصدوهشتاد و یکمین اجلاس یونسکو در سال۲۰۱۰ میلادی، با اکثریت آراء، به پیشنهاد بنیاد فردوسی و مهندس یاسر موحدفرد دبیرکل این بنیاد، هزاره شاهنامه، به تصویب رسید و اعلام گردید.
سر آمد کنون قصه ی یزدگرد/
به ماه سپندارمذ روز ارد
ز هجرت شده پنج هشتاد بار/
به نام جهان داور کردگار”
آنگونه که دکتر فریدون جنیدی و دبگر بزرگان شاهنامه پژوهی گفته اند بر اساس این ابیات، میتوان دریافت که سرایش شاهنامه در روز۲۵ اسفند سال۳۸۸ هجری خورشیدی( ۴۰۰ هجری قمری و ۱۰۱۰ میلادی) به پایان رسیده است.از آنجاییکه بر مبنای گاهشماری و تقویم ایرانی، بیست و پنجمین روز هر ماه از سال (ارد) نام دارد و پنج هشتاد بار که بدان استناد شده است به معنای چهارصد می باشد اگر سال درگذشت فردوسی را ۴۱۰ قمری بدانیم می توان گفت که فردوسی تا۱۰ سال پس از به سرانجام رساندن اثر سترگ خود، زنده بوده و زیسته است. آنچه امروزه بر ما واجب تاریخی است آن است تا بیش از پیش، ارزشهای والا و آموزه های انسانی فرهنگ، زبان و تاریخ گستره ی مقدس ایران زمین و نیاکان نیک اندیش خود را در برابر بیگانه و بیکانه پرستان، پاس بداریم و پاسداری کنیم. زیرا که درونمایه شاهنامه، یکی از استناد بی بدیل، برای همه ی نسلها و فرزندان این سرزمین خواهد بود. که اسطوره ها و افسانه ها و تاریخ ایران از آغاز تا یورش تازیان و سقوط شاهنشاهی ساسانیان را در خود دارد. و در قالب چهار دودمان پادشاهی، پیشدادیان. کیانیان. اشکانیان و ساسانیان، به واگویه ی تاریخ ایران پرداخته است.
شاید این پرسشگری، موجب زایش شاهنامه ابومنصوری و پس از آن، خردنامه ی سخن سرای بزرگ توس شد. پرسشی که در هر دوران رخوت و فترت می تواند موجب، جهش و نهیب بر خودمان باشد تا دست بر زانو و تکیه بر آموزه ها و داشته های ملی و میهنی خود، برخیزیم و از خدا و خرد یاری گیریم و ارزشهای والای انسانی را ارج بگذاریم.
بپرسیدشان از کهان و مهان/
وزان نامداران فرخ مهان
که گیتی به آغاز چون داشتند/
که ایدون به ما خوار بگذاشتند
چه گونه سرآمد به نیک اختری/ بر ایشان همه روز گندآوری”
۲۵ اسفند و سالروز پانزدهمین سالگرد ثبت جهانی هزاره ی شاهنامه فردوسی را دیگر بار به همه ی دوستداران تاریخ، ادب و فرهنگ این گستره مقدس، شادباش می گوییم و این روز فرخنده را ارج می نهیم.
بهرام(ماشاالله) براتی.کارشناس تاریخ و پژوهشگر اسطوره شناسی