گلبانگ زاگرس؛
نوشتاری از : شاهین یوسفی
ایرانیان از دیرباز و از دوران باستان بلندتر شدن تدریجی طول روزهاپس از شب یلدا و ماندگاری بیشتر خورشید ونورایزدی،درآسمان را نشانه ی تولد وزایشی دیگر برای خورشید می دانستند و این تغییر فصل را موجب بهبود و برکت در اوضاع کشاورزی بشمار می آورند ،در سرزمین کهن ایران،روز اول دی ماه را دی گان یا(روز خورشید) (خورروز) می نامیدند و در چنین روزی ایرانیان به شادی می پرداختند.
از غروب خورشید درسی ام آذر ماه تا طلوع خورشید در اولین روز دی ماه را شب یلدا می نامند ،ایرانیان از گذشته های دورتا به این زمان این شب که اندکی ازشب های دیگرسال بلندتراست را گرامی داشته و اعضای خانواده در منزل پدر بزرگ ها جمع شده ،شام مخصوص این شب وپس ازآن میوه و آجیل می خورند وبه شادی ،سرور قصه خوانی ،شاهنامه خوانی وگرفتن فال حافظ می پردازند .
خوردنی های این شب شامل آخرین بازمانده های میوه های پاییزی مثل هندوانه وانار،شیرینی های مختلف سراسر ایران و آجیل می باشد ،که هندوانه نماد خداحافظی با گرما و خوش آمد گویی به سرماست و بر اساس باورهای گذشتگان هندوانه در این شب توانایی در برابرسرما را افزایش می دهد و میوه انار، که همه می دانند ،نماد و سمبل زایش وتکثر در طبیعت است و شیرینی هم برای شیرین کامی در زندگی و فصل نو مصرف می شود،البته شام ویژه و سنتی شب یلدا که در گوشه و کنار سرزمین ما با طمع ها و مواد مختلف توسط کدبانوها تهیه میشود را هم به خوردنی ها ی این شب بیافزایید .
اقوام مختلف ایرانی هر کدام به شیوه و اسلوب خود شب یلدا را جشن می گیرند ومراسم ویژه ی خود را به زیبایی تمام بر پامی دارند برای نمونه در کردستان اعضای خانواده دور هم جمع می شوند و غذای دلمه برگ مو و کلم که درونش گوشت و مخلفات دیگر است را تهیه می بینند و بعد از آن میوه و آجیل و یک نوع ترشی بنام (کالک ترش )، (خربزه ترش ) و همچنین هندوانه که جز جدایی ناپذیراین شب است را دور هم میل می کنند .
در آذربایجان غربی ، این شب را (چیله گجه سی)می گویند و غذایی که در شب یلدا درست می کنند (خشیل )نام داردکه از گندم ،شکر یا عسل و کره ی طبیعی تهیه می شود ،آنها هم با گرد آمدن خانواده به دور هم و با شب زنده داری و خوردن تنقلات،این آیین دیرین و کهن را پاس می دارند .
در تهران افراد خانواده در کنار یک دیگر حضور پیدا می کنند و ازخوردنی های معمول این شب که شامل آجیل ومیوه های پاییزی است ، لذت می برند و شب یلدا را سمبل و نمادبرکت،شادمانی و تندرستی می دانند ، آنها هندوانه را بسبب کروی بودنش نمادی از خورشید می دانند.
در استان خراسان در بعضی از مناطق مراسم کف زنی را هر ساله در شب چله انجام میدهند و به این صورت است که اهالی منطقه با بسوی هم پرتاب کردن کفی که از هم زدن مایع جوشانده شده بیخ ها (ریشه ها )بدست می آید ،شادی و شور و هیجان را بین میهمان ها بو جود می آورند و سپس با اضافه کردن شیره ی شکر و تزیین ،آن را می خورند .
خراسانی ها هم به رسم و آیین دیرین و کهن ،همانند دیگر اقوام ایرانی شب چله (یلدا)را گرد هم جمع می شوند و فال حافظ می گیرند وبایکدیگر به گپ و گفتگو ، قصه خوانی و بازگویی خاطرات می پردازند که این تجمع باعث هم گرایی وانس والفت هر چه بیشتر خانواده هاودور ریختن کینه ها می شود .
در این استان مردم دربعضی مناطق خوانچه یا (طبق)هایی از سوی خانواده داماد برای خانواده نو عروس شان برده و در این خوانچه ها انواع آجیل،کله قند و دسته کم هفت نوع میوه و یک قواره پارچه گذاشته می شود و با شادی و سرور بسمت منزل آنها راهی می شوند و بدینوسیله در شب یلدا به نو عروسشان در زمان نامزدی هدیه گرا نقدری تقدیم می کنند .
بعد از این شب و طی مراسم و آیین سنتی و کهن و با آغاز دی ماه چله ی بزرگ و چله ی کوچک هم شروع می شود که چله ی بزرگ چهل روز به درازامی کشد و از هفتم دی ماه آغاز و تا شانزدهم بهمن ماه به پایان می رسد وچله کوچک بیست روزاست که ازهفدهم بهمن ماه تا پنجم اسفند می باشد .
انقلاب زمستانی درنیمکره شمالی ازفردای این شب شروع می شود وشب یلدا یا همان (شب چله) درایران بیش ازهشت هزارسال قدمت دارد ،براساس گاهشمار باستانی سیستانی سپیده دم آغازین روز دیماه شروع سال نوبشمارمی رفت واولین ماه دراین سالشمار(دی) به معنی دادار وخداوند است که ریشه در آیین میترایی دارد وحدود چهارصد سال بعدازمیلاد اروپاییان ازاین تقویم بهره برده وشاخه های مسیحیت جهان بااختلاف چند روزتولد مسیح رادرابتدای همین ماه میدانند،که به گفته ی بیرونی روز اول زمستان ،زمان تولدخورشیدوتحولی درطبیعت وافزایش تابش نور هستی بخشش به زمین است،که این جریان یک دگرگونی کیهانی می باشد.
همه ساله این جشن کهن و باستانی را به جز ایران کشورهای جمهوری آذربایجان، افغانستان، تاجیکستان،پاکستان،و اقلیم کردستان هر کدام به فراخور رسم و رسوم آداب محلی خودشان برگزار میکنند.
در واپسین شب پاییزی ، ایرانی های سراسر دنیا جشن یلدا راگرامی داشته وتاپاسی ازشبانگاه بیدار مانده وآیین ،آداب واهمیت پاسداشت این جشن زیبا وباستانی رابه کودکان خود یادآور می شوند… یلدایتان خوش…